امام خمینی و دانشگاه اسلامی در دوره ی قبل از پیروزی انقلاب اسلامی

مقدمه

در دوران قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، نظام حاکم بر کشور به منظور مقابله با نهاد حوزه ی علمیه، درصدد تأسیس دانشگاهی با نام دانشگاه اسلامی برآمد، که این عمل موجب عکس العمل علما و روحانیون گردید. در همین راستا نیز امام خمینی(ره) در خصوص مساله ی فرهنگ و دانشگاه (به خصوص دانشگاه اسلامی)، در اوایل دهه ی چهل به ارائه ی نظرات و دیدگاههای خود پرداختند. در این مقاله مجموعه ای این مسائل مورد بررسی قرار می گیرد.

رویکرد امام خمینی به فرهنگ و دانشگاه و بخصوص دانشگاه اسلامی را می توان از دو منظر سلبی و ایجابی مورد بازکاوی قرار دارد. برخی بیانات و اعلامیه های امام در سالهای قبل از پیروزی انقلاب اسلامی حاوی دیدگاههای سلبی ایشان در این مورد است. برخی دیگر از نگرشهای عینی ایشان راجع به ماهیت دانشگاه اسلامی، در نظریات ارائه شده ی معظم له در بعد از پیروزی انقلاب یافت می شود.

در یک نگاه کلی معمولا رهبران و دست اندرکاران تئوریک و ایدئولوژی انقلابهای جهانی، در دوران مبارزات خود نسبت به شاکله ی مؤلفه های نظام حاکم، از ابعاد گوناگون سیاسی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و نگرشی سلبی دارند. از همین رو نیز آموزه های انقلابی خود را تقابل با همان مؤلفه ها در دو مرحله ی قبل و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، بخصوص در مرحله ی اول نهضت روحانیت در سالهای نخستین دهه ی چهل، برخی نگرشهای ایشان را مورد باز کاوی قرار می دهیم. ناگفته نماند که در آن سالها هیات حاکمه ی کشور به منظور مقابله ی ماهوی با نهضت و جهت به انحراف کشاندن آن، درصدد تأسیس دانشگاهی به نام دانشگاه اسلامی برآمد. این طرح در همان مراحل اولیه ی خود با مخالفت بینی شده بود، هرگز به اجرا در نیامد. ناگفته پیداست که مبانی استقلال مرجعیت از نظامهای حاکم در طول تاریخ، در خودبسندگی و استقلال نهاد حوزه نهفته بود، از این رو علما برای حفظ این موقعیت به چالش با نظام حاکم برخاستند. در این مقاله چالش مذکور مورد کند و کاو قرار می گیرد.