بررسی تحلیلی تنبیه از منظر روایی، فقهی و روان شناسی

مقدمه

تعریف «تنبیه»

«تنبیه»(Punishment) در لغت، به معناى آگاه کردن،( ) و بیدار کردن( ) است. و در اصطلاح تربیت و به ویژه از دید روان شناسان، تعاریف مختلفى براى آن ارائه گردیده که از نظر محتوا قرین همدیگر است. در کتاب روان شناسى پرورشى( )، تنبیه این گونه تعریف شده است: «ارائه یک محرّک آزارنده، یا تنبیه کننده به دنبال یک رفتار نامطلوب براى کاهش دادن آن رفتار. براى مثال، اگر بعد از انجام رفتارى نامطلوب از سوى کودک مثل گفتن یک حرف زشت، با ارائه یک محرّک آزارنده مثل سیلى زدن به او، خواسته باشیم که احتمال بروز رفتار نامطلوب را در او کاهش دهیم، او را تنبیه کرده ایم.» در این تعریف، از اصطلاح «محرّک آزارنده» مى توان تأدیب و یا تنبیه بدنى کودک را نیز استفاده کرد که در موارد خاصى، به عنوان آخرین شیوه در اصلاح رفتار کودکان تجویز گردیده است.

«حدّ» و «تنبیه»

«حدّ»، که در لغت، به معناى حایل و حاجز میان دو چیز است، در شرع، عبارت است از وارد ساختن عقوبت و کیفرى بر مکلف به دلیل معصیتى که مرتکب شده بدان اندازه که شارع مقدس مقدّر و مقرّر داشته است. در واقع، «حدّ» مجازات معیّنى است که در اسلام، براى برخى جرایم در نظر گرفته شده است. برخى از این مجازات ها تعداد مشخصى ضربه شلاّق و مانند آن مى باشد. حدود باید زیر نظر حاکم اسلامى اجرا گردد و منظور از آن، حفظ نظام اجتماع و ریشه کن ساختن فساد و تبهکارى از جامعه انسانى و اسلامى است. حدود شامل: حدّ زنا، حدّ لواط، حدّ قذف، حدّ شرب خمر، حدّ دزدى و حدّ محارب است.

با توجه به معنا، «حدّ شرعى» اصولاً براى گناهان کبیره اى معین گردیده است که در آن اولاً، حرمت ذات شرعى وجود دارد. ثانیاً، مقدار حدّ و یا نوع مجازات آن معیّن است. ثالثاً، مرتکب گناه مکلّف باشد. رابعاً، هیچ