بررسی تأثیر انگیزه در ارتکاب جرم و میزان مجازات

چکیده

عنصر معنوی هر جرمی معمولاً با انگیزه یا داعی شروع می­شود و انگیزه که مجرم را وادار به ارتکاب جرم می­کند اساساً تأثیری در مسئولیت کیفری ندارد و به رغم مخالفت­هایی که با این ادعا وجود دارد مشهور حقو­دانان آن را از مسلمات حقوق جزا می­دانند؛ اما شناسایی خود انگیزه اهمیت فراوانی دارد؛ زیرا ابهامات و برداشت­های متفاوتی که در مورد آن وجود دارد گاهی موجب به اشتباه افتادن نویسند­گان حقوقی و بویژه متصدیان امر قضا می­شود؛ بنابراین، انجام تحقیقی در این خصوص بدون فایده نخواهد بود. بر اساس نتایج حاصل از تحقیق، در حقوق جزا، اصل بر این است که انگیزه در تحقق جرم و تعیین نوع مجازات تأثیری ندارد و این به دلایلی چون حفظ مصلحت اجتماع و تقدم آن بر منافع فردی است. اما بر این اصل استثنائاتی وارد است، بطوری­که قانونگذار در مواردی انگیزه شخص را در ارتکاب فعل مجرمانه مستقیم و یا غیر­مستقیم در احراز مجرمیت و مسئولیت کیفری دخیل دانسته است؛ مستقیم از این جهت که در برخی موارد خاص و استثنایی خود قانونگذار صراحتاً توجه به انگیزه و اهمیت آن را در تحقق جرم و یا تعیین مجازات مورد تأکید قرار داده است و غیر­مستقیم از این جهت که امروزه قضات در چارچوب قانون اختیار کافی جهت تطبیق مجازات با شخصیت مجرمین و از جمله انگیزه مرتکبین در ارتکاب جرم را دارند. به همین خاطر انگیزه یکی از عوامل تعیین­کننده شخصیت است و نقش مهمی در شناسایی شخصیت حقیقی و واقعی مجرمین و در نهایت فردی­کردن مجازاتها و اقدامات تأمینی ایفاء می­کند.

واژه­های کلیدی: انگیزه، مسئولیت کیفری، تحقق جرم، میزان مجازات، فردی کردن مجازاتها واقدامات تأمینی

فهرست کلی مطالب

مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………………۱

الف ـ بیان موضوع…………………………………………………………………………………………………………………………۳

ب ـ سابقه تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………..۴

ج ـ اهداف و کاربردهای تحقیق……………………………………………………………………………………………………….۵

د ـ سؤالات تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………۵

ه ـ فرضیه­های تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………۵

و ـ روش تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………….۶

ز ـ معرفی پلان و ساختار تحقیق……………………………………………………………………………………………………….۶

فصل اول ـ مفاهیم اساسی نظری و درآمدی بر تحلیل جرم­شناختی و روان­شناختی انگیزه

مبحث اول ـ مفاهیم………………………………………………………………………………………………………………………..۸

گفتار اول ـ واژه­شناسی………………………………………………………………………………………………………….۹

الف ـ انگیزه………………………………………………………………………………………………………………۹

ب ـ اراده…………………………………………………………………………………………………………………۱۱

ج ـ قصد مجرمانه………………………………………………………………………………………………………۱۲

گفتار دوم ـ تفکیک انگیزه از سایر مفاهیم مشابه………………………………………………………………………۱۳

الف ـ تفکیک انگیزه از قصد مجرمانه عام (سوءنیت عام)………………………………………………….۱۳

ب ـ تفکیک انگیزه از قصد مجرمانه خاص(سوءنیت خاص)……………………………………………..۱۳

ج ـ تفکیک انگیزه از تحریک…………………………………………………………………………………….۱۶

مبحث دوم ـ آموزه­های کیفری انگیزه……………………………………………………………………………………………..۱۷

گفتار اول ـ انگیزه و آموزه­های مکتب کلاسیک………………………………………………………………………۱۸

گفتار دوم ـ انگیزه و آموزه­های مکتب تحققی…………………………………………………………………………۲۰

گفتار سوم ـ انگیزه در مکتب دفاع اجتماعی نوین……………………………………………………………………..۲۳

گفتار چهارم ـ انگیزه و آموزه­های مکتب کیفری اسلام……………………………………………………………..۲۵

مبحث سوم ـ تحلیل جرم­شناختی و روان­شناختی انگیزه……………………………………………………………………….۲۷

گفتار اول ـ تحلیل جرم­شناختی انگیزه…………………………………………………………………………………….۲۸

الف ـ طبقه­بندی جرایم بر مبنای انگیزه از دیدگاه جرم­شناسی…………………………………………….۳۰

۱ـ جرم ابتدایی………………………………………………………………………………………………..۳۱

۲ـ جرم سود­بخش……………………………………………………………………………………………۳۱

۳ـ جرم عدالت­خواهی کاذب…………………………………………………………………………….۳۲

۴ـ جرم سازمان­یافته………………………………………………………………………………………….۳۳

ب ـ تفکیک انگیزه از سایر مفاهیم جرم­شناسی……………………………………………………………….۳۳

۱ـ علت………………………………………………………………………………………………………….۳۴

۲ـ شرط…………………………………………………………………………………………………………۳۵

۳ـ عامل…………………………………………………………………………………………………………۳۶

گفتار دوم ـ تحلیل روان­شناختی انگیزه……………………………………………………………………………………۳۸

الف ـ ماهیت انگیزه از دیدگاه روان­شناختی……………………………………………………………………۳۹

ب ـ اقسام انگیزه از دیدگاه روان­شناختی……………………………………………………………………….۴۰

فصل دوم ـ کیفیت تأثیرگذاری انگیزه در حقوق جزا

مبحث اول ـ تأثیر انگیزه در تحقق جرم…………………………………………………………………………………………….۴۴

گفتار اول ـ انگیزه به عنوان عنصر تشکیل­دهنده جرم…………………………………………………………………۴۵

الف ـ قتل عمدی به اعتقاد مهدورالدم بودن……………………………………………………………………۴۶

ب ـ آدم­ربایی…………………………………………………………………………………………………………..۴۸

ج ـ نشر­ اکاذیب……………………………………………………………………………………………………….۵۰

د ـ افترای عملی………………………………………………………………………………………………………..۵۱

و ـ انگیزه معتاد کردن دیگری……………………………………………………………………………………..۵۱

گفتار دوم ـ انگیزه به عنوان عامل­موجهه………………………………………………………………………………….۵۲

الف ـ به عنوان دفاع مشروع………………………………………………………………………………………..۵۳

ب ـ به عنوان ضرورت……………………………………………………………………………………………….۵۴

ج ـ به عنوان رضایت بزه­دیده………………………………………………………………………………………۵۶

د ـ به عنوان حکم قانون و امر آمر قانونی……………………………………………………………………….۵۸

مبحث دوم ـ تأثیر انگیزه در تعیین مجازات……………………………………………………………………………………….۵۹

گفتار اول ـ در معافیت از مجازات…………………………………………………………………………………………۶۶

الف ـ انگیزه خدمت به مردم……………………………………………………………………………………….۶۶

ب ـ انگیزه از بین بردن فساد در زمین……………………………………………………………………………۶۶

ج ـ علم به بی­گناهی متهم…………………………………………………………………………………………..۶۷

د ـ انگیزه تأمین حوائج مردم……………………………………………………………………………………….۶۸

گفتار دوم ـ در تشدید مجازات……………………………………………………………………………………………..۶۸

الف ـ اخلال در نظم و امنیت عمومی و مقابله با حکومت………………………………………………….۶۹

ب ـ انگیزه فساد در زمین……………………………………………………………………………………………۷۱

ج ـ انگیزه براندازی حکومت………………………………………………………………………………………۷۱

د ـ انگیزه خرابکاری در صنایع نفت……………………………………………………………………………..۷۲

گفتار سوم  ـ در اعمال تخفیف، تعلیق و آزادی مشروط…………………………………………………………….۷۲

الف ـ در اعمال تخفیف……………………………………………………………………………………………..۷۵

ب ـ در اعمال تعلیق…………………………………………………………………………………………………..۷۶

ج ـ در اعمال آزادی مشروط………………………………………………………………………………………۷۸

نتیجه­گیری…………………………………………………………………………………………………………………………………۷۹

پیشنهادات………………………………………………………………………………………………………………………………….۸۰

فهرست منابع………………………………………………………………………………………………………………………………۸۲