روشهای تحقیق علوم اسلامی

مقدمه

مسائل و اهداف و بسترهای گسترش علم و خصوصیات شخصی باز می گردد. علوم اسلامی هر یک با موضوع و هدفی خاص و مسائلی مخصوص در بسترهای مختلف تاریخی، اجتماعی و توسط استعدادها و افکار مختلف رشد کرده و به دست ما رسیده است و همین امر باعث اختلاف روش تحقیق حتی درباره ی تک تک علوم اسلامی شده است. چنان که مثلا علومی مانند: تفسیر، فلسفه، فقه و اصول با انواع روشها عجین شده اند و این روشها چنان در طول سالیان دراز پرورده شده اند که علی رغم باطل بودن بسیاری از آنها، تشخیص صحت و سقم آنها بسیار مشکل گردیده است و پای بسیاری از بزرگان علم و فضل در صحنه متدیک علوم اسلامی لغزیده و به وادی افراط یا تفریط رفته اند، به طور کلی روشهایی که علوم مختلف اسلامی از آنها برای تحقیقات خود و کشف نتایج این دانشها بهره برده اند به ترتیب زیر است:

1. روش عقلی

این روش را روش استدلالی و قیاسی و برهانی نیز می گویند و به علومی که اغلب با این روش سر و کار دارند علوم عقلی گفته می شود مانند:منطق، فلسفه و ریاضیات.

اسلوب بحث در این علوم قائم بر استدلال عقلی و برهان یقین آور است که از قضایای یقینی تشکیل شده و در شکل یک قیاس منتج عمل می کند. پس دلایل علوم عقلی باید از لحاظ ماده و صورت مفید یقین(۱) باشد. البته روش عقلی ویژگیها و پیچیدگیهای مخصوص به خود دارد و به چند روش جزیی تر تقسیم می شود که در بحث از روشهای علوم عقلی به آن خواهیم پرداخت.

2. روش نقلی

علومی همچون تاریخ، حدیث(علم الحدیث=درایه)، رجال، علوم قرآن، اخلاق اسلامی و…از این روش پیروی می کنند. روش اصلی این گونه از علوم سماع از گذشتگان و اعتماد بر اسناد تاریخی (کتبی، شفاهی، اشاره ای، اثری) با قواعد و ضوابط ویژه موجود در هر یک از این علوم می باشد این روش به نوبه خود فراز و نشیب های بسیاری در تاریخ علوم اسلامی داشته است که در جای خود مورد بحث قرار خواهیم داد.

3. روش شهودی

اعتماد بر شناخت شهودی و مبنا قرار دادن آن برای تفسیر عالم و شناخت نفس و شناخت خداوند روشی است که در عرفان به عنوان روش اساسی پذیرفته شده است.

4. روش ترکیبی

منظور از روش ترکیبی ترکیبِ سه روش فوق یا دو روش از آنها می باشد؛ همچنین ممکن است که…….