سکولاریسم

چکیده

غرب پس از رنسانس به دلیل کارکرد منفى ارباب کلیسا و نارساییهاى مفاهیم فلسفى و آموزه‏هاى دینى مسیحیت تحریف‏شده و تحجر و جمود حاکم بر ارباب کلیسا، به سمت علم‏گرایى و انسان مرکزى پیش رفت و همه چیز خویش را در علم منهاى دین دید، آن‏گاه سیاست و جامعه منهاى دین جستجو کرد و در نتیجه آهسته آهسته با محوریت عقل خودبنیاد بشرى و لیبرالیسم فکرى و رفتارى به سوى دین‏گریزى، دین‏ستیزى و حتى دین‏زدایى پیش رفت و جوانه‏هاى سکولاریسم الحادى یا ضد دینى، زده شد و پس از گذشت زمانى سکولاریسم غیردینى انجامید; به این معنا که به جدایى دین از جامعه، حکومت، هنر، اقتصاد، تکنولوژى و … اعتقاد داشته و دین را یک امر شخصى و اخروى دانسته و در حوزه‏هاى فردى صرف، محدود کردند . از این رو، اومانیسم، سیانتیسم، راسیونالیسم از مؤلفه‏هاى اصلى شکل‏گیرى سکولاریسم به شمار مى‏رفت تا به عرفى‏سازى دین، تقدس زدایى، جدا شدن دین از دنیا، گیتى‏گرایى، اعتقاد به اصالت امور دنیایى، در ساحت اندیشه و عمل بپردازد و این جریان بتدریج در همه کشورها از جمله ایران پس از مشروطه مطرح شد و با فراز و فرودهاى مختلف توسط عده‏اى از روشنفکران دینى اندیش و دگر اندیش ترویج‏شد و در سالهاى اخیر با نسبیت تفکر دینى، عصریت معرفت دینى، تفکیک دین از مدیریت علمى، دین حداقلى، نقد حداقلى، جهانى سازى حقوق و قانون اجتماعى و … تئوریزه شدن و جدایى دین از سیاست‏با روشها، مضامین و انگاره‏هاى ساده و پیچیده تبلیغ و ترویج مى‏گردد . از این رو، بر آن شدیم تا قدرى پیرامون بستر تاریخى و سرگذشت‏سکولاریسم و بنیادها و عناصر تشکیل دهنده آن در غرب و ایران مباحثى را مطرح نماییم تا نسل جوان جامعه را به تحقیق و تفکر بیشتر پیرامون سکولاریسم نظرى و عملى فراخوانیم . به همین جهت، جهت پس از بازشناسى مفهوم لغوى و اصطلاحى سکولاریسم به بحث تاریخى (زمان و زمینه‏هاى پیدایش سکولاریسم) و بحث محتوایى و بنیادینى چون ساختار و بن مایه‏هاى تکوین و توسعه آن پرداخته و در پایان ضمن نقد اجمالى آن، پیامدها و آثار سکولاریسم را به اجمال مطرح مى‏نماییم .

مقدمه

فهم جهان جدید متفرع بر اندیشه‏هاى نظرى و فلسفه‏هایى است که همه مؤلفه‏هاى حدوث و ظهورش را فراهم ساخت و هماره پشتوانه‏هاى تئوریک براى همه تغییرات و تحولات اجتماعى و کنشها و واکنشهاى سیاسى و تحقق صنعت و تکنولوژى مدرن شد . «فرهنگ‏» جدید با ریشه‏هاى خود بنیادى بشر و استقلال‏جویى آدمیان از عوالم غیب و هدایتهاى وحیانى (اومانیسم و خودبنیادى بشر) بریده از عالم معنا و گسسته از ملکوت شد، که آن را «تجدد» نامیدند و بر این اومانیسم و خودبنیادى، درخت «مدرنیسم‏» و «مدرنیته‏» رشد و نمو یافت و ثمره بى هویتى و گمشدگى انسان از حقیقت وجود و سر درونش را به بار آورد . آنان که با تاریخ جدید غرب آشنایى دارند، به خوبى مى‏دانند و مى‏یابند که فرایند حدوث حوادث فرهنگى و تمدنى، در مغرب زمین چقدر به هم گره خورده و در هم تنیده‏اند و براستى اصل «علیت‏» و قاعده «سنخیت‏بین علت و معلول‏» را در نظام فاعلى، غایى و داخلى فرهنگ و تمدن غربى متجلى مى‏سازند که علم‏گرایى، انسان محورى، تحصل‏گرایى، آزادیخواهى بى حد و حصر، دنیوى سازى فرهنگ، سیاست، اخلاق، دیانت، صنعت، عرفى نمودن و بشرى گرداندن همه چیز از نوع اندیشه، عمل، فکر، فعل، ذهن و عین، چگونه در یک زنجیره‏اى مشخص در کنار هم قرار گرفته تا غرب را در غروب معنویت و روحانیت و افول اخلاق، عاطفه و اعتماد، مستغرق نمایند و اینک «حیرت‏» را در «حیات‏» آنان متبلور سازند که تلخى مکتبهاى بشرى و مادون فطرى و منفصل از حقایق درونى انسانها را تجربه نمایند و در جستجوى روزگار وصل خویش برآیند و زمینه‏هاى عروج از زمین به سوى آسمان را فراهم آورند، تا شاید گوهر گم شده خویش را بازیابند و تولد دوباره را تجربه کنند .

اینک بر ماست که به غرب‏شناسى عمیق، دقیق و همه جانبه پرداخته تا از غرب‏ستایى و تجددخواهى رهایى یابیم و «غرب‏زدگى‏» را مولود علیل روشنفکرى بیمار داخلى بیابیم و به غرب ستیزى تا مرز غرب زدایى به معناى معرفتى و فلسفى‏اش بپردازیم تا بین……..