مبانی و اصول شکوفایی فرهنگی از نظر اسلام

چکیده:

فرهنگ امری بشری است و از دیدگاه اسلام دارای دو قلمرو مربوط به حیات اجتماعی آدمی است که از دو سطح زیربنا و روبنا تکوّن می‌یابد. سطح زیربنای فرهنگ، خود متشکل از دو نوع نهاد اساسی است که عبارت است از مبانی و اصول رشد و شکوفایی فرهنگی.

از نظرگاه اسلام، می‌توان «جهان‌بینی توحیدی»، «عقیده و ایمان»، «تعقل و خردورزی» را به عنوان عمده‌‌ترین مبانی معرفتی رشد و شکوفایی فرهنگ دانست.

ضرورت تفکیک بین اصول زیربنایی و نمودهای روبنایی فرهنگ، بازگشت به منابع فرهنگ خودی، شناسایی هویت تاریخی و بازخوانی تاریخ فرهنگ، همگانی نمودن آموزش و مبارزه فراگیر با جهل، تحکیم اصل خود‌باوری و پرهیز از اتکا به فرهنگ بیگانه، ‌ضرورت طرح و اصالت عمل، مهم‌ترین اصولی هستند که در شکوفایی فرهنگی نقش اساسی دارند.

مقاله حاضر، در پی تبیین و تحلیل این مبانی و اصول از نظرگاه اسلام برآمده است و رشد و شکوفایی فرهنگ را در گرو عمل بر اساس مبانی متّخذ از اسلام و پایبندی به اصول شکوفایی فرهنگی می‌داند.

کلید واژگان: مبانی، اصول، رشد، شکوفایی، فرهنگ، شکوفایی فرهنگی۰

مقدمه

فرهنگ مظهر زندگی- خوب یا بد- یک جامعه محسوب می‌‌گردد و تا حد زیادی بازگوکننده هویت ملی یک جامعه به شمار می‌‌رود، و نوع نگاه، داوری و قضاوت‌‌های بیرونی نیز بر اساس هویت فرهنگی یک جامعه، صورت می‌‌پذیرد. و در نتیجه نوع تعامل جهانی و روابط ملّتها، مبتنی بر چیستی فرهنگی بوده و معادلات سیاسی و اقتصادی نیز بر اساس فرهنگ موجود در آن جامعه محاسبه می‌‌گردد.

همان گونه که در تعریف فرهنگ خواهد آمد. «فرهنگ» دارای دو قلمرو اساسی است: قلمرو نخست مربوط به رشد و شکوفایی بعد معنوی زندگی اجتماعی است مانند، شکوفایی فکری، اخلاقی، هنری و روحی افراد یک جامعه و قلمرو دوم مربوط به رشد و شکوفایی بعد مادّی زندگی بشر است مانند، اقتصاد، سیاست، صنعت و مانند آن و هر کدام از دو قلمرو مزبور مبتنی بر مبانی و متکی بر اصولی است که رشد و شکوفایی مظاهر و نمودهای فرهنگ یک جامعه تابع رشد و شکوفایی آن مبانی و اصول می‌باشد.

با توجه به مطالب فوق مقاله حاضر در پی بررسی و تحلیل مبانی و اصول شکوفایی فرهنگ از نظر اسلام می‌‌پردازد. و تمام تلاش نگارنده اتکا به منابع معرفتی اسلام و پرهیز از تطبیق اصول فرهنگی غیر اسلامی در شکوفایی مظاهر فرهنگ جوامع اسلامی است.