معاهدات در حقوق بین الملل اسلامی

چکیده

از جمله بخش های مهم در حقوق بین الملل حقوق بین الملل معاهدات است که در قرن اخیر، با شکل گیری کنوانسیون های (اصطلاح مترادف با معاهده بین المللی) متعدد به صورت مدون در آمده است.«حقوق معاهدات که بر مبنای توازن بین المللی قدرت ها و احترام متقابل به حقوق دیگر و تساوی حاکمیت ها شکل گرفته، مهم ترین ره آورد عصر قانون مندی روابط دولت ها می باشد» (احمد اسماعیلی تبار، «حق شرط در معاهدات بین المللی» نامه مفید، سال ۱۳۷۸، شماره دوم، ص ۵۶) معاهده بهترین وسیله تعامل و همکاری کشورها در عرصه روابط بین الملل است. ویژگی هایی چون نظم و دقت، تعیین حدود و چهارچوب حقوق و تعهدات در یک معاهده، آن را به عنوان تجلی اراده صریح اعضای جامعه بین المللی مطرح کرده است.

از سوی دیگر در حقوق اسلامی، معاهده بین المللی در قالب عنوان کلی «عقود» جای گرفته که در اصلی ترین منابع اسلام؛ قرآن و سنت، مبانی و احکام آنها به دقت بیان گردیده است.«در اسلام تردیدی در مشروعیت معاهدات بین المللی نیست، چون انعقاد آنها راه و وسیله ای برای تحقق اهداف عالیه اسلام (است).قرآن مجید (در این ارتباط) انعقاد معاهدات را با حکومت های غیراسلامی و یا اقوام و جماعات و یا گروه های غیراسلامی مجاز تلقی کرده» (سید حسین عنایت، تنظیم معاهدات بین المللی در حقوق کنونی ایران (دفتر خدمات حقوق بین الملل، تهران، ۱۳۷۰، ص ۱۲۸) و تعبیرات یااصطلاحاتی در این باره به کار برده که به نظر مفسرین، مختص معاهدات بین اقوام و ملل یا بیشتر در این رابطه استعمال می شود.از جمله ی این اصطلاحات قرآنی، میثاق، عهد، ایلاف، ال، ذمّه و عقد می باشد. ضمن اینکه در فقه و تاریخ صدر اسلام معاهداتی تحت عنوان موادعه، مهادنه و عقد ذمّه بین دولت اسلامی یا سایر اقوام دیده می شود.

مقدّمه

نقش قراردادهاى بین‏ المللى در تأمین صلح و تضمین حقوق بین‏الملل، امرى حیاتى و تعیین‏ کننده است؛ زیرا مهم‏ترین سرمایه زندگى اجتماعى، پشتوانه همکارى بین‏ المللى و تأمین‏ کننده منافع جامعه جهانى، اصل اعتماد متقابل کشورهاست. قراردادهاى بین‏المللى تضمین‏کننده اعتماد متقابل و مهم‏ترین وسیله هم‏گرایى کشورها به شمار مى‏رود. تلاش‏ها و اقدامات گسترده در مقیاس وسیع داخلى و بین‏المللى بیانگر این مدعاست.
در دوران معاصر، با توجه به وضعیت حساس روابط بین‏الملل و چالش‏هاى تهدیدکننده منافع و احیانا موجودیت کشورها، ضرورت منطقى و حیاتى رعایت قراردادهاى بین‏المللى بیش از پیش آشکار مى‏گردد. تجربه نشان مى‏دهد، مادام که زیاده‏خواهى کشورها در قالب قراردادهاى بین‏المللى محدود نشود، جهان هرگز به صلح و امنیت نخواهد رسید.مفهوم حقوق قراردادهاى بین‏المللى چیست؟ شرایط عمومى قراردادهاى بین‏المللى کدامند؟ قراردادهاى بین‏المللى در اسلام به چند نوع تقسیم مى‏شوند؟ اعتبار قراردادهاى بین‏المللى براساس چه مستنداتى قابل تبیین است؟ سرانجام اینکه قراردادهاى بین‏المللى در نظام حقوقى اسلام از چه جایگاهى برخوردار است؟  اهتمام پژوهش فرارو، تبیین حقوق قراردادهاى بین‏المللى بر پایه منابع اسلامى و پاسخ به پرسش‏هاى مزبور است.