کنترل داخلی و مسئولیت پذیری

مقدمه:

در ادبیات حسابرسی مفهوم کنترل‌های داخلی و مسئولیت‌پذیری مدیریت در قبال تصمیمات مأخوذه در سازمان هموراه مورد پردازش قرار گرفته است و نقش و جایگاه مدیریت سازمان به عنوان فرد مسئول و تصمیم‌گیر در قبال اعمال کنترل‌های داخلی و کفایت آن‌ها تبیین شده است اما بنظر می‌رسد برای جامعه حرفه‌ای این نقش و وظیفه و رابطه مدیریت با مفاهیم کنترل‌های داخلی به عنوان یک مفهوم  به هم پیوسته تا حدودی بسیار کم بررسی و مورد چالش قرار گرفته است بطوریکه سؤالات متعددی در این رابطه برای جامعه حرفه‌ای حسابرسی و یا مدیریت‌های سازمانی وجود دارد که برخی از این سؤالات عبارتند از:

1. مسئولیت مدیریت سازمان در قبال اعمال و نظارت بر کنترل‌های داخلی تا چه میزان است؟
2. مسئولیت شفاف‌سازی در عملکرد سازمان به عهده کیست؟
3. مفاهیم کنترل‌های داخلی در تئوری‌های جدید دارای چه ابعادی می‌باشد؟
4. در صورت اجرای بهینه کنترل‌های داخلی تا چه میزانی به مدیریت در قبال اطمینان‌بخشی نسبت به عملکرد بهینه فعالیت‌ها کمک خواهد کرد؟
5. چگونه می توان ابعاد کنترل‌های داخلی را بصورت مؤثرتری در سازمان پیاده‌سازی کرد؟

بر همین اساس ضمن بررسی مفهوم کنترل داخلی و نقش و جایگاه مدیریت در سازمان خواستار ارائه پاسخ به پرسش‌های مطروحه می‌باشیم.

امروزه، کنترل داخلی به عنوان فرآیندی پویا تعریف می‌شود که در آن مسئولیت مشخصی برای مدیریت در جهت محافظت از دارایی‌های سازمان دارئی‌های مشهود و نامشهود و جلوگیری و تشخیص خطا و تقلب، ناشی از اتلاف منابع سازمان، سهل‌انگاری، سوء‌استفاده و مدیریت ضعیف در سطوح مختلف سازمان تبیین شده است و بمنظور اطمینان از عملکرد صحیح در سطوح مختلف سازمان، کنترل‌های داخلی باید بطور مستمر و متناسب با تغییرات در سطوح سازمان، کنترل تعدیل و تغییر یافته تا مدیریت سازمان اطمینان لازم را نسبت به عملکردها تحصیل ‌کند بطوریکه این اطمینان‌بخشی منعکس‌کننده وضعیت اقتصادی و مالی سازمان باشد.

در ادبیات حسابداری، مفهوم کنترل داخلی به عنوان یک مدل کنترلی طراحی شده تعریف شده است که وظیفه اجرای آن با مدیریت و کارکنان، در تمام سطوح سازمان می‌باشد و هدف از اجرای آن به منظور فراهم نمودن اطمینان معقول در مورد دستیابی به اهداف سازمانی، مرتبط با استفاده مناسب و صحیح از دستورالعمل‌ها، حفاظت از دارائی‌ها و میراث فرهنگی، منابع انسانی و بهبود کیفیت فعالیت‌های اطلاعاتی صورت می‌پذیرد.

در عمل، کنترل‌ها در ساختار سازمانی تابعی از موجودی‌های سازمان، از جمله منابع، سیستم‌ها، فرآیند‌ها، ساختار، وظایف و فرهنگ سازمانی می‌باشد که به قصد کمک به مجموعه‌ اهداف سازمان طراحی و انتخاب می‌شوند که مجموعه این عوامل به شرح زیر گروه‌بندی می‌شوند:

1. اثربخشی و کارایی عملیات سازمان شامل، مأمویت‌ها و اهداف مربوطه به استفاده از منابع سازمان از منظر اقتصادی، بهره‌وری و اثربخشی منابع و به هدف حفاظت از منابع سازمان با توجه به امکان سوءاستفاده و یا از دست دادن آن‌ها
2. قابلیت اطمینان از اطلاعات مورد استفاده در سازمان (سلامت اطلاعات) و همچنین به هدف حفاظت از اسناد و مدارک سازمان بمنظور جلوگیری از سوءاستفاده و تقلب
3. انطباق عملکرد سازمان با قوانین، مقررات و سیاست‌ها شامل مواردی از جمله اینکه فعالیت‌های سازمان مطابق با تعهدات تبیین شده در قوانین و مقررات عمل نموده است؟ و این امر توسط کسانی که در مورد انطباق‌پذیری عملکرد با سیاست‌های داخلی و قوانین و مقررات در جریان است. و این فرآیند اطمینان‌بخشی و تضمین نسبت به انطباق- فعالیت‌های سازمان با قوانین و مقررات می‌باشد.

با توجه به دلایل فوق، کنترل‌های‌ داخلی مجموعه ای از عوامل ایجاد شده توسط مدیریت و مدیران در هر سط